. آیه (رستاخیز روز حسرت و تأسف)
اشاره
وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِ یَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فی غَفْلَۀٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُونَ آنها را از روز حسرت (روز رستاخیز که براي همه مایه تأسف
است) بترسان، روزي که همه چیز پایان مییابد، در حالی که آنها در غفلتند و ایمان نمیآورند. ( 39 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
هم نیکوکاران تأسف میخورند، اي کاش بیشتر عمل انجام « یَوْمَ الْحَسْرَةِ » روز قیامت نامهاي مختلفی در قرآن مجید دارد، از جمله
داده بودند و هم بدکاران، چرا که پردهها کنار میرود و حقایق اعمال و نتایج آن بر همه کس آشکار میشود. در روایتی از امام
(1).« خداوند فرمان خلود را درباره اهل بهشت و اهل دوزخ صادر میکند » : چنین نقل شده « إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ » صادق در تفسیر جمله
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیه مورد بحث، قرآن روي سخن را به پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نموده و میفرماید: وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ هان اي پیامبر!
این کفرگرایان و ظالمان را از روز دریغ و حسرت بترسان. از روزي که گناهکاران دریغ میدارند که چرا کارهاي شایسته انجام
ندادند و بر اساس حق و عدالت زندگی نکردند. و مردم شایسته کردار افسوس میخورند که چرا کارهاي شایسته بیشتري انجام
ندادند تا به مقام والاتر و پاداش پر شکوهتري برسند. آري اینان را از آن روز هشدار ده! پارهاي برآنند که آن روز، تنها کسانی که
در خور کیفرند، به حسرت و افسوس مرگبار گرفتار خواهند شد. از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله آوردهاند فرمود: هنگامی که
بهشتیان و دوزخیان وارد بهشت و دوزخ میگردند، هر دو گروه را ندا میدهند که: هان کجایید، بنگرید! و زمانی که همه آنها
نگریستند، مرگ را در برابر دیدگان آنان مجسّم میسازند و پس از اینکه هر دو گروه آن را شناختند، به فرمان خدا و خواست او
ذیل آیه. (صفحه 106 ) پی آن ندایی طنینافکن میشود که: هان اي ،« مجمعالبیان » - قانون مرگ را نابود میسازند و از ***** 1
بهشتیان! دیگر مرگی نخواهد بود و شما در بهشت پرطراوت و زیبا و در میان نعمتهاي پرشکوه آن جاودانه خواهید بود. و به
دوزخیان نیز ندایی طنینانداز میشود که، هان اي دوزخیان! آنجا نیز مرگی در کار نخواهد بود و شما نیز در عذاب دردناك دوزخ
ماندگارید. پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله پس از بیان این روایت فرمود: این است مفهوم: وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ … دو امام
راستین حضرت باقر علیهالسلام و حضرت صادق علیهالسلام ضمن بیان این روایت میافزایند: فَیَفْرَحُ اَهْلُ الْجَنَّۀِ فَرَحاً لَوْ کانَ اَحَدٌ
یَوْمَئِذٍ مَیْتاً لَماتوُا فَرَحاً وَ یَشْهَقُ اَهْلُ النّارِ شَ هْقَۀً لَوْ کانَ اَحَدٌ مَیْتاً لَماتُوا.( 1) بهشتیان با شنیدن آن نداي جانبخش به اندازهاي شادمان
میگردند که اگر در آنجا قانون مرگ بود همه آنان از شادمانی میمردند؛ و دوزخیان نگونبخت نیز به گونهاي فریاد دردآلود سر
میدهند که اگر کسی در آنجا میتوانست بمیرد، همه از ناراحتی جان میسپردند. إِذْ قُضِ یَ الْأَمْرُ آنگاه که کار به پایان میرسد و
امیدها و آرزوها یکسره بر باد میرود. چرا که گروهی به بهشت پرطراوت و زیبا میروند و گروهی به سوي دوزخ سرازیر
صفحه 101 از 369
میگردند. به باور گروهی منظور این است که، آنگاه که عمر این جهان به پایان رسیده است و کسی به این سراي فانی باز
نمیگردد تا اشتباهات و کوتاهیها را جبران کند. پارهاي گفتهاند: منظور این است که، آنگاه که در میان مردم بر اساس عدل و داد
داوري میگردد. و به باور پارهاي دیگر، منظور این است که، آنگاه که بر بهشتیان و دوزخیان حکم میگردد که هر کدام در میان
بهشت و دوزخ جاودانه خواهند بود. وَ هُمْ فی غَفْلَۀٍ آنان در این جهان دستخوش غفلت و سرگرم کارهاي بیهودهاند و آخرت را
( فراموش ساختهاند. وَ هُمْ لا یُؤْمِنُونَ و به سراي آخرت ایمان نمیآورند. ***** 1. تفسیر قُمّی، ج 2، ص 50 . (صفحه 107
213 . آیه
اشاره
إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها وَ إِلَیْنا یُرْجَعُونَ ما زمین و تمام کسانی را که بر آن هستند به ارث میبریم و همگی به سوي ما باز
میگردند. ( 40 /مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
آیه فوق به همه ظالمان و ستمگران هشدار میدهد که این اموال که در اختیار خود آنها است، جاودانی نیست، همانگونه که حیات
خود آنها هم جاودانی نمیباشد، بلکه وارث نهایی همه اینها خدا است. اگر کسی به این واقعیت، مؤمن و معتقد باشد، چرا براي
اموال و سایر مواهب مادي که چند روزي به امانت نزد ما سپرده شده و به سرعت از دست ما بیرون میرود، تعدي و ظلم و ستم و
پایمال کردن حقیقت یا حقوق اشخاص را روا دارد؟
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیه مورد بحث در هشداري تکان دهنده به همه بیدادگران قرون و اعصار میفرماید: إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها ما همه
زمینیان را از روي زمین برمیداریم و برمیافکنیم و خود به تنهایی وارث و صاحب زمین و هرآنچه بر آن است خواهیم بود، چرا که
دیگر کسی نمیماند تا به ناروا ادّعاي فرمانروایی و اقتدار کند و یا در امور آن دستدرازي نماید و کاري انجام دهد. وَ إِلَیْنا
یُرْجَعُونَ. و همه آنان پس از مرگ، سرانجام به سوي ما بازمیگردند و کسی جز ما در مورد آنان داوري و حکومت نخواهد کرد.
( (صفحه 108
214 . آیه (گفتمان خانوادگی)
اشاره
وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهیمَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیا در این کتاب از ابراهیم یاد کن که او بسیار راستگو و پیامبر خدا بود. ( 41 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
صیغه مبالغه از صدق و به معنی کسی است که بسیار راستگو است، بعضی گفتهاند به معنی کسی است که هرگز « صِدّیق » کلمه
بیان شده، گویی زمینه ساز شایستگی « نبوت » دروغ نمیگوید. این صفت به قدري اهمیت دارد که در آیه فوق حتی قبل از صفت
صفحه 102 از 369
براي پذیرش نبوت است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
کسی که در حقپذیري و گواهی به حق بسیار جدّي و پرشور است. :« صِدّیق »
پرتوي از سرگذشت ابراهیم
پرتوي از سرگذشت ابراهیم
در آیات 41 تا 50 پرتوي از سرگذشت انسانساز ابراهیم، پدر توحیدگرایان به تابلو میرود. نخست در این مورد میفرماید: وَ اذْکُرْ
فِی الْکِتابِ إِبْراهیمَ هان اي پیامبر! در این کتاب از ابراهیم قهرمان توحید و تقوا یاد کن … روشن است که این یادکِرد و
گرامیداشت به خاطر ویژگیهاي اخلاقی و انسانی او بود که میفرماید: إِنَّهُ کانَ صِ دِّیقاً نَبِیا. چرا که او پیامبري بزرگ و بسیار
او مردي بسیار ،« ابو مُسْلِم » در تفسیر آیه است. امّا به باور « جُبّائی » تصدیق کننده دین و مفاهیم و مقررات آن بود. این دیدگاه
( راستگو و پیامبري بزرگ بود. (صفحه 109
( ویژگی راستگویی و راستی پیشگی( 1
ویژگی ارجدار راستگویی و راستی پیشگی از صفات ارزشمند اخلاقی و انسانی است؛ و آفریدگار هستی آن را با سرشت انسانها
هماهنگ ساخته است. بر این اساس است که آدمیان دوست میدارند هماره در شرایطی باشند که راست بگویند و سخن درست
بشنوند و دروغگویی و دروغبافی را انحراف از سرشت و ناهماهنگ با وجدان و خرد و بیگانهروي از راه فطرت و شریعت مینگرند
و هنگامی که بر اثر فشار و خشونت در محیط خانه و یا حاکمیت استبداد در جامعه و یا به خاطر عدم انجام وظیفه یا هر انگیزه و
بهانه دیگري به دروغ پناه میبرند، بیدرنگ حرکتهاي ناموزون چشمها، لرزش ناخواسته اندامها، به خشکی گراییدن آب دهان،
ضربان تند و نامنظم قلب، صداي بریده بریده و غیر طبیعی، و دیگر علائم و نشانههاي انحراف از جاده راستی و راستی پیشگی،
زنگهاي خطر را به صدا در میآورد. و گویی به همین دلیل است که در سرگذشت ابراهیم دو بار و در دو آیه درس راستی
میدهد و از او و خاندانش با این ویژگی یاد میشود (… 2) وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهیمَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیا … پیامبر گرامی اسلام
صلی الله علیه و آله در این مورد میفرماید: اَقْرَبُکُمْ مِنّی غَداً فِی الْمَوْقِفِ اَصْ دَقُکُمْ فِی الْحَ دیثِ وَ اَدّاکُمْ لِلاْءمانَۀِ وَ اَوْفاکُمْ بِالْعَهْدِ وَ
1. مترجم. 2. سوره مریم، آیه 41 و 50 . (صفحه 110 ) اَحْسَنُکُمْ خَلْقاً وَ اَقْرَبُکُمْ مِنَ النّاسِ.( 1) در روز رستاخیز این چند گروه *****
به من نزدیکتر خواهند بود: 1 کسانی که در زندگی راستگوترینها باشند؛ 2 در اداي امانتها بیشتر درستکاري و جدیّت نشان
دهند؛ 3 در پیمانهاي خویش باوفاتر باشند؛ 4 در اخلاق و رفتار انسانی به ارزشهاي اخلاقی آراستهتر باشند؛ 5 و با درستاندیشی،
. درستگویی و رفتار عادلانه و انسانی، به مردم نزدیکتر و پر مهر و دگر دوستتر باشند. ***** 1. تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 60
( (صفحه 111
215 . آیه (منطق گیرا و کوبنده ابراهیم علیه السلام)
اشاره
اِذْ قالَ لَاِبیهِ یا اَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یَسْمَعُ وَ لا یُبْصِ رُ وَ لا یُغْنی عَنْکَ شَیْئا هنگامی که به پدرش گفت: اي پدر چرا چیزي را پرستش
صفحه 103 از 369
میکنی که نمیشنود و نمیبیند و هیچ مشکلی را از تو حل نمیکند؟ ( 42 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
در لغت عرب گاهی به معنی پدر و گاه به معنی عمو آمده است. این بیان کوتاه و کوبنده یکی از بهترین دلایل نفی شرك و « اَب»
بتپرستی است، چرا که یکی از انگیزههاي انسان در مورد شناخت پروردگار انگیزه سود و زیان است که علماي عقاید از آن تعبیر
چرا تو به سراغ معبودي میروي که نه تنها مشکلی از کار تو » : کردهاند. او به عمویش آزر میگوید « دفع ضرر محتمل » به مسأله
در حقیقت ابراهیم در اینجا دعوتش را از عمویش شروع میکند، به این دلیل .« نمیگشاید، بلکه اصلًا قدرت شنوایی و بینایی ندارد
که نفوذ در نزدیکان لازمتر است، همانگونه که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نخست مأمور شد که اقوام نزدیک خود را به
« وَ أَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأَقْرَبینَ » : اسلام دعوت کند، همان گونه که در آیه 214 سوره شعراء میخوانیم
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
گفت: پدر جان! چرا کسی « آزر » به پدرش « ابراهیم » در آیه مورد بحث میفرماید: إِذْ قالَ لِأَبیهِ یا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یَسْمَعُ آنگاه که
و یا چیزي را میپرستی که ندایی را نمیشنود؟ وَ لا یُبْصِ رُ و پرستشگران خود را نمیبیند … وَ لا یُغْنی عَنْکَ شَیْئاً. و در زندگی این
( جهان سود و زیانی به حال تو ندارد و تو را از چیزي بینیاز نمیسازد، چرا چنین چیزي را میپرستی؟! (صفحه 112
216